Bebekler dünyaya geldiklerinde sadece kendilerinin olduğunu sanırlar. “Öteki” nin var olduğundan haberleri yoktur. Farkına vardıklarında ise yaklaşık 12 ay civarında olurlar. Bu andan itibaren kendinden başka düşünebilen, hissedebilen birinin olduğunu anlar ve ona göre davranış geliştirirler. Annesinin sesinin tonundan, ona dokunuşunun niteliğinden bile annesinin kızgın veya mutlu olduğunu ayırt edebilirler. Ancak iletişim içinde etkin olarak kullanabilmek anlamında yaşın ilerledikçe bu empati duygusunun daha da geliştiğini söyleyebiliriz. Özellikle de 3-4 yaştan itibaren çocuklar çevresindekilerin ne hissettiğini anlamaya başlar. Böylece empati yapabilmek için gerekli şartlar hazırlanmış olur.
Peki bu bahsettiğimiz “empati” nedir? Empati, bir bireyin kendi duygu ve düşüncelerini bir kenara bırakarak, bir başka kişinin duygu ve düşüncelerini anlayabilme ve fark edebilme yetisidir. Hem bilişsel hem de duygusal bir süreçtir ve kendini karşısındakinin durumunda hayal etmesiyle, kendi benzer deneyimlerini hatırlamasıyla gerçekleşir. Empati kurmak insanların birbirleriyle uyum içinde yaşamalarını kolaylaştıran bir etkendir. Çocuğun empati kurmayı öğrenmesi arkadaşlarıyla da yetişkinlerle de sosyal iletişim kurmasını kolaylaştırır. Bu nedenle empati kurma konusunda ailenin çocuğa yol göstermesi görevlerinden biridir.
Çocuklarımıza nasıl yardımcı olabiliriz?
Öncelikli olarak çocuğumuza örnek olmak çok önemlidir. Kendi ilişkilerimizde başkalarına empati kurabildiğimizi çocuğunuza gösterip örnek olun.
Başkalarının neler hissettiğini onun görmesine de yardımcı olun. “Abin elinden arabasını aldığın için sana kızdı. Şimdi arabasını geri ver ve sana başka bir araba seçelim.” gibi.
Kızmak, ağlamak, gülmek, sinirlenmek, somurtmak gibi farklı duygu ve ifadeleri gösterin. Beraber deneyin ve bol bol hikayeler okuyarak zenginleştirin.
Zor durumda olan bir arkadaşına yardım için onu teşvik edin.
Çocuğun bir başkasına zarar verdiği durumlarda, bunun neden yanlış olduğunu açıklayın ve bunu düzeltmek için neler yapabileceğine dair fikirler verin.
Arkadaşlarıyla yaşadığı sorunları daha sonra sizinle oyun oynarken konu edin. Aynı olayı rol değiştirerek ne hissettiğini anlattırın ve fark etmesini sağlayın.
Yolda yürürken ağlayan bir çocuğu gördüğünüzde, çocuğunuza “sence o çocuk neden ağlıyor olabilir?” ya da kaşlarını çatmış oturan bir çocuğa “sence o çocuk neden kaşlarını çatmış olabilir?” gibi sorular yönelterek başkalarının duyguları, hisleri hakkında düşünmesini sağlayabilirsiniz.
Ve bunları yapan çocuğumuza teşvik edici, motive edici sözlerimizle katkıda bulunmayıda unutmayalım.
Her zaman işler bu kadar yolunda gitmeyebilir. Çocukların da empatik olamayacağı anlarla karşı karşıya kalabilirsiniz. Çocuk kendi zor hislerinin üstesinden gelmeye çalışırken başkalarına empati duymasını beklememeliyiz. Örneğin, çocuk sinirli, kızgın ya da hayal kırıklığına uğradığında kendi duygularını işlemeye çalışır. Böyle bir anda başkasına empatik olmasını beklememiz gerçekçi olmaz. Dolayısıyla aile çocuğun kendi hislerini çözümleyene, kendini rahatlatana kadar beklemesi en iyisi olacaktır.
Çocuklara empatik olmayı öğretmenin karşılığı oldukça büyüktür. Empati kurabilen çocuklar saldırganlığa daha az eğilim gösteren, paylaşmak ve yardımlaşmak gibi sosyal davranışlara çok daha yatkın olurlar. Böylece erken yaşta edindiği bu ekilmiş tohumlar ileriki yaşlarında hem çevresinde çok sevilen hem de okulunda daha başarılı bir çocuk olarak meyvesini vermiş olur. Anne ve babalara da bu keyfin tadını çıkartmak düşer.
Psikolog Büşra Börekçi
Kim Psikoloji
http://www.cocuk.com/cocuk/egitim/sosyal-beceri/etkin-iletisimi-ogrenmeliler